Odznaki PTTK dzielą się na dwa typy: odznaki turystyki kwalifikowanej i odznaki krajoznawcze. Poniżej przedstawiamy krótki opis pierwszego z typów odznak.

"Za górami, za lasami..." - tak zaczyna się wiele bajek, które opowiadają rodzice i dziadkowie, rozbudzając dziecięcą wyobraźnię obiecując przeżycie czegoś niezwykłego. Stąd później narasta ogromna chęć sprawdzenia, co jest za górą, za rzeką, za lasem... Często chcąc realizować nasze marzenia z dzieciństwa wybieramy się w góry. Chcemy je odkryć dla siebie, zdobyć szczyt, podziwiać panoramy, piękne widoki i oddychać świeżym, górskim powietrzem. Dlaczego góry tak przyciągają, cóż w nich takiego jest?

A może jest tak jak pisał w 1874 w "Szkicach z podróży do Tatr" Walery Eliasz Radzikowski: "W kim tkwi chociaż iskra poezji, ten na widok gór uczuwa w nich pociąg nieokreślony; jest coś, co ludzi tam zwabia. Jeden z górali Zakopiańskich (Maciej Sieczka) w prostocie swojej zastanawiając się nad przyczyną dążenia ludzi do góry, wyrozumował, że na górze wydaje się człowiekowi, iż jest bliżej Boga".

Dlatego ustanowiona przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w 1935 r. Górska Odznaka Turystyczna cieszy się taką popularnością. Jej regulamin pozwala na stopniowe poznawanie gór i doskonale upowszechnia turystykę górską. Z tego też powodu stał się regulaminem wzorcowym dla ustanowionej przez PTTK (spadkobiercę PTT) w roku 1951 Odznaki Turystyki Pieszej (OTP) i Górskiej Odznaki Narciarskiej (GON), a w 1952 roku Kolarskiej Odznaki Turystycznej (KOT).

Odznaki turystyki kwalifikowanej są udokumentowaniem zdobytych umiejętności, wiedzy i przeżyć podczas wycieczek pieszych (OTP), górskich (GOT), kajakowych (TOK), żeglarskich (ŻOT), jeździeckich (JOTG), narciarskich (GON, NON), motorowych (MOT), na orientację (OInO) oraz podwodnych (OT Podwodnej). Zasady ogólne są podobne dla wszystkich typów odznak. Za odbyte wycieczki przyznawane są punkty, których liczba - mniejsza lub większa - pozwala zdobyć określony stopień odznaki. W przypadku stopnia popularnego dla GOT i OTP wystarczą cztery wycieczki jednodniowe lub jedna wielodniowa. Dla większości z nich określono wiek, od którego można zdobywać odznaki np. 8 lat w przypadku OTP i GOT, a przy ŻOT - 12 lat , MOT i OT Podwodnej - 16 lat. Przy odznakach InO nie ma ograniczeń wiekowych. Dlatego też w przypadku niektórych typów odznak, aby umożliwić ich zdobywanie najmłodszym ustanowiono Narciarską Odznakę Młodzieżową, Młodzieżową Odznakę "Turysta Motorowy", Dziecięcą Odznakę Narciarską, "Kiełbik" (kajakowa), czy odznakę "Siedmiomilowe buty" o najpiękniejszym bodaj znaku graficznym, wywołującym uśmiech każdego małego turysty.

Tak szeroka gama odznak turystyki kwalifikowanej, daje nauczycielom różnych przedmiotów dodatkowe argumenty, jakże atrakcyjne, do poszerzania wiedzy, podczas wycieczki - najbardziej atrakcyjnej dla uczniów formy. To również okazja do podnoszenia sprawności fizycznej poprzez ruch, zdobywanie umiejętności takich, jak posługiwanie się mapą, kompasem, umiejętności współdziałania w grupie. Aby efektywnie wykorzystywać siłę własnych mięśni i możliwości techniczne środków transportu (kajak, żaglówka, narty, rower), czy specjalistycznego sprzętu (podwodnego) niezbędna jest także wiedza techniczna. Tak, więc jest to okazja do powtórki np. z fizyki. Czasem sprzęt, którego używamy na wycieczce "odmówi nam posłuszeństwa", gdy jesteśmy daleko od warsztatu czy serwisu - wtedy trzeba umieć poradzić sobie samemu.

Określonej wiedzy z wielu dziedzin wymaga regulamin odznak jeździeckich. Są to podstawy anatomii konia, zootechniki, weterynarii. Trzeba dodatkowo umieć "dogadać się z koniem", a więc nauczyć się przekazywać za pomocą gestów, ruchów ciała sygnały-słowa, które spowodują, że koń będzie nas słuchał. Dlatego ta odznaka coraz częściej wykorzystywana jest w procesie nauczania szczególnie w szkołach rolniczych.

Kiedy celem jest więc zdobycie odznaki turystyki kwalifikowanej, to również efektem staje się zdobycie określonych kwalifikacji, jak umiejętności narciarskie, jeździeckie, żeglarskie itd.

Posiadanie określonego stopnia odznaki jest też jednym z wymogów, jaki powinien spełniać kandydat na przodownika turystyki kwalifikowanej. W przypadku GOT należy posiadać odznakę małą złotą, KOT - srebrną.

Grażyna Orłowska-Rybicka