Krajoznawstwo - to według Słownika Języka Polskiego - "ruch społeczny, popularyzujący wiedzę o kraju (regionie), m.in. poprzez organizowanie wycieczek, obozów wędrownych o charakterze poznawczo-dydaktyczny; poznawanie kraju (regionu) w zakresie różnych dziedzin, np. archeologii, geografii, historii, etnografii itp."

Tak jak w turystyce kwalifikowanej króluje Górska Odznaka Turystyczna, tak w krajoznawstwie Odznaka Krajoznawcza, której regulamin opracowała Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK w 1975 roku. Zgodnie z nim zdobywający Odznakę zwiedzał różnego rodzaju obiekty: środowisko przyrodnicze, zabytki, muzea, obiekty kultury ludowej... - według własnego uznania. Dodatkowo wymagano odbycia wycieczki i zdobycia odznaki regionalnej. W 1993 r. ustanowiono nową odznakę krajoznawczą, w dwóch rodzajach: Regionalną Odznakę Krajoznawczą (stopień brązowy i srebrny) i Odznakę Krajoznawczą Polski (stopień brązowy, srebrny, złoty i złoty z szafirem).

Regionalna Odznaka Krajoznawcza (ROK) pozostawia zwiedzającemu pewną dowolność w wyborze zwiedzanych obiektów, jednocześnie zachęca do poznawania, najbliższej miejsca zamieszkania, okolicy. Ważne jest również i to, że osoby posiadające jakąkolwiek odznakę regionalną obowiązującą w regionie zamieszkania mogą automatycznie otrzymać ROK w stopniu brązowym. Taki zapis propaguje ideę zdobywania regionalnych odznak krajoznawczych, czyli jak w reklamie "dwa w jednym".

Odznakę Krajoznawczą Polski (OKP) zdobywa się zwiedzając miejsca wyszczególnione w Kanonie Krajoznawczym Polski (załącznik do regulaminu OKP), wersja z stycznia 2021 roku), który stał się swego rodzaju wzorcem dla osób i środowisk nowelizujących regulaminy regionalnych odznak, starając się stworzyć wykazy miejsc ciekawych krajoznawczo w swoim regionie, gdzie turysta powinien koniecznie trafić.

Regionalne Odznaki Krajoznawcze powstawały i powstają z potrzeby serca działaczy PTTK w różnych regionach. Regulaminy tych odznak są tak skonstruowane, aby poznać większy lub mniejszy kawałek ziemi, często nazywany "Małą Ojczyzną". Przykładem może być tu regulamin odznaki "Turysta Ziemi Stargardzkiej", "Miłośnik Ziemi Węgrowskiej", "Sympatyk Otwocka".

Najwięcej odznak powstało w latach siedemdziesiątych XX wieku. Niektóre z nich umarły tzw. śmiercią naturalną z powodu nowego podziału administracyjnego kraju i po prostu braku zainteresowania, często z obu stron, zarówno pomysłodawców jak i potencjalnych zdobywców. W wielu przypadkach poradzono sobie jednak z tym problemem. Dokonano korekty w zapisach regulaminowych zastępując "województwo" słowem "region". I tak nadal można zdobywać na przykład Odznakę Krajoznawczą Ziemi Radomskiej.

Dla nauczycieli wybierających się w dany region (okolicę) regulamin regionalnej odznaki krajoznawczej, może być doskonała "ściągawką" do zaplanowania trasy przejazdu, czy marszruty, podczas której jest wiele okazji do przekazania treści krajoznawczych, a więc sumy wiadomości historycznych, przyrodniczych, gospodarczych, ale również może nauczyć dostrzegać piękno, to czasem ukryte.

Dużą popularnością cieszy się odznaka "Turysta Przyrodnik", którą można zdobywać podczas wędrówek zarówno w górach, jak i na nizinach, bo przecież szlaki naszych wędrówek przebiegają przez Parki Narodowe, Krajobrazowe, czy po prostu spotykane pojedyncze obiekty przyrodnicze (pomniki przyrody).

Często odznaki te można zdobywać podczas wycieczek pieszych, motorowych, czy rowerowych. W niektórych, jak w przypadku "Miłośnika Puszczy Kampinoskiej" wymagane jest odbycie wycieczek w różnych porach roku.

Odznaki regionalne służą popularyzacji idei regionalizmu i są atrakcyjne dla młodzieży miejscowej, jak również dla osób przyjeżdżających z daleka. W dobie globalizacji, kiedy ciupagę można kupić zarówno w Zakopanem i na Molo w Sopocie, odznaka regionalna przywieziona z wycieczki, czy wakacji może być jedyną i niepowtarzalną pamiątką.

Warto jeszcze wspomnieć o innych odznakach krajoznawczych ponadregionalnych, czy ogólnopolskich. Doskonałym tego przykładem jest "Odznaka szlakiem budownictwa drewnianego", zwracająca naszą uwagę na wszelkiego rodzaju budowle drewniane, czy Odznaka Krajoznawcza im. Żwirki i Wigury, której zdobycie wymaga odwiedzenia również miejsc położonych na Litwie i w Czechach.

Tak bogata w formie i treści różnorodność odznak daje wiele możliwości uatrakcyjnienia lekcji poza szkołą. Większość z nas ma lepszą pamięć wzrokową, dlatego to, co zobaczymy podczas zwiedzania pozwala na utrwalenie i zapamiętanie wiedzy z różnych dziedzin.

Grażyna Orłowska-Rybicka