główna  mapa  napisz  kontakt  konkursy  serwer

KONGRESY KRAJOZNAWCZE

Zgromadzilismy na tej stronie materiały dokumentujące jedną z najpiękniejszych inicjatyw krajoznawców PTTK - Kongresów Krajoznawstwa. Postaramy się uzupełniać zgromadzone tu materiały i gorąco zachęcamy do zapoznania się z opracowaniem historycznym, które znajdziecie poniżej.

	Uchwały I Ogólnopolskiego Kongresu Krajoznawczego w Poznaniu
	Rezolucja IV Kongresu Krajoznawczego
	V Kongres Krajoznawczy - komplet materiałów

Historia krajoznawstwa i kongresów krajoznawczych

Ustalenia badaczy, tak historyków, jak i amatorów wskazują, że najpierw w Polsce pojawiło się krajoznawstwo, a potem turystyka. Wystarczy powotać się na dzieło Jana Długosza. Ciekawość okolic kuracyjnych i wypoczynkowych też mieści się w ramach krajoznawstwa, zaś turystyka stała się formą jego realizacji. Świadczy o rym również powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego (w 1973 r., po 1918 r. - PTT), którego celem było przecież poznawanie i popularyzowanie Tatr jako określonego regionu Polski. W sposób klasyczny turystykę z krajoznawstwem sprzęgło Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (powstałe w 1906 r.). Dlatego też swoistą, niepowtarzalną cechą polskiej turystyki jest głębokie nasycenie krajoznawstwem, co ją odróżnia od powszechnej na świecie turystyki komercyjnej.

W okresie zaborów krajoznawstwo przejęło na siebie zadania edukacji narodowej i patriotycznej, pielęgnowania tożsamości narodowej. Nie mogąc realizować polskich treści w oficjalnym szkolnictwie, światli Polacy poprzez prasę i książki, spotkania i wycieczki nauczali ojczystego kraju. Stąd też bierze się mocne nasycenie polskiego krajoznawstwa elementem emocjonalnym i patriotycznym.

Tak, jak zmieniała się sytuacja polityczna Polski, tak zmieniały się cele i zadania krajoznawstwa. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. PTK podjęło się spajania grup żyjących między zaborczymi kordonami w jeden organizm narodowy. Instrumentem w tym było uczenie własnego kraju poprzez ukazanie jego historii i przyrody, ludzi i tradycji. W tym też celu została znakomicie wykorzystana Powszechna Wystawa Krajowa zorganizowana w Poznaniu w 1929 r. Już 9.09.1927 r. Rada Główna Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego uchwaliła zorganizowanie l Ogólnopolskiego Kongresu Krajoznawczego. Odbył się on w grodzie Przemysława 12-13.07.1929 r., gromadząc wielu krajoznawców i luminarzy polskiej nauki zaangażowanych w tę działalność, jak również w przygotowanie Kongresu.

Kongres miał stać się pobudką do nowych czynów, poznania samych siebie, ziemi, człowieka i jego pracy. Postulował współdziałanie z polską nauką i kroczenie drogą pogłębiania przywiązania do ziemi rodzinnej oraz przyjęcia krajoznawstwa jako podstawy wychowawczej w szkole. Wokół tych problemów obracały się namiętne wystąpienia i gorące dyskusje. Temu też służyły wycieczki terenowe i zwiedzenie Powszechnej Wystawy Krajowej, na której prezentowane były poszczególne regiony Rzeczypospolitej w 10-lecie odzyskania niepodległości. Obrady w pięciu sekcjach zaowocowały bogatym plonem teoretycznym, który zawarty został w "Pamiętniku Obrad Pierwszego Ogólnopolskiego Kongresu Krajoznawczego w Poznaniu" (32 referaty). Przyjęto obszerną uchwałę zawierającą w 17 punktach sformułowania, których głęboka myśl i szerokie horyzonty sprawiły, że wartość tego dokumentu jest ponadczasowa. Materiały związane z Kongresem zostały opublikowane w "Ziemi" nr 24 z 1928 r. i nr 19 z 1929 r.

Po 1945 roku krajoznawcy kontynuowali swą pracę w wyniszczonym kraju, podejmując od podstaw działania na terenie ziem północnych i zachodnich. Pierwsze Oddziały PTK na tych terenach, w Olsztynie i Szczecinie, powstały już w 1946 roku. Rozwijały się różne formy działalności krajoznawczej, dominowała najpotrzebniejsza wówczas akcja odczytowa. W 1950 r. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze i Polskie Towarzystwo Tatrzańskie wolą swych przedstawicieli na Zjazdach postanowiły połączyć się w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (dokumenty historyczne świadczą o podejmowaniu rozmów przez oba Towarzystwa o połączeniu już w latach trzydziestych).

W powstałym z połączenia PTT i PTK Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym krajoznawstwo osiągnęło wysoki poziom intelektualny poparty bogatym i zróżnicowanym dorobkiem. Pod koniec lat sześćdziesiątych zrodziła się inicjatywa zorganizowania następnego Kongresu Krajoznawczego. Towarzystwo nie uzyskało zgody od władz na zorganizowanie tej rangi imprezy. Na zakończenie Konkursu "Szlakami Polski Ludowej" zorganizowana została Ogólnopolska Narada Krajoznawcza, która odbyła się w dniach 17-18 maja 1970 r. w Gdańsku i Gdyni, a która (poza nazwą) spełniała wszystkie warunki kongresu.

Odbyło się uprzednio siedem regionalnych sejmików krajoznawczych, na których przedyskutowano szereg zagadnień szczegółowych. Byty one następnie referowane w pięciu zespołach problemowych. Narada Gdańska odbywała się pod hasłem "Krajoznawstwo szkołą patriotycznego wychowania"; przybyli na nią przedstawiciele władz politycznych i państwowych, delegaci organizacji turystycznych z Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Węgier i ZSRR. Zorganizowano liczne wystawy, ukazały się specjalne wydawnictwa tematyczne. Zgodnie z ówczesną retoryką, obowiązującą we wszystkich publicznych wystąpieniach, w oficjalnych materiałach znalazło się sporo odwołań do Polski Ludowej i socjalizmu, nie przesłoniło to jednak niezmiennie narodowych i ogólnoludzkich wartości merytorycznych. Podjęto rezolucję na temat ochrony środowiska (jedna z pierwszych w Polsce), uchwalono "Ogólnopolski Program Krajoznawczy". Bogaty materiał Narady ( II Kongresu) został opublikowany w roczniku "Ziemia 1970".

Dyskusje podczas tej gdańskiej narady, jak i późniejsze, wskazały na potrzebę organizacji tego typu spotkań co dziesięć lat, uznając, iż jest to optymalny czas na podsumowanie dorobku minionego okresu i uchwycenie przemian zachodzących w krajoznawstwie. Towarzystwo przygotowało więc III Kongres Krajoznawczy, który odbyt się w dniach 11-13 kwietnia 1980 r. w Płocku. Przygotowania do tego Kongresu przebiegały w całym Towarzystwie. Zorganizowano 16 sejmików regionalnych /dorobek każdego sejmiku został opublikowany/ i wiele spotkań lokalnych, wydano 45 zeszytów w serii "Z prac krajoznawczych województwa..." oraz zeszyt "Z prac Komisji Krajoznawczej ZG PTTK". Zorganizowano wystawy. W Kongresie udział wzięli przedstawiciele władz państwowych i partyjnych, świata nauki, stowarzyszeń współpracujących z PTTK.

Obrady toczyły się w trzech zespołach problemowych. W każdym zespole wygłoszono wprowadzający referat i koreferat (jeden przygotowany przez naukowca związanego z krajoznawstwem, a drugi przez praktyka - działacza Towarzystwa). W wielu wystąpieniach i rozmowach kongresowych wyczuwało się nadchodzący okres przełomu politycznego. Coraz ostrzej i swobodniej formułowano poglądy, coraz wyraźniej artykułowano potrzebę stosowania demokratycznych zasad i wartości ogólnonarodowych. Czołowym zagadnieniem był związek krajoznawstwa z kulturą. Dorobkiem merytorycznym stał się "Krajoznawczy Program Turystyki na lata 1980-1990" oraz rezolucja proklamująca rok 1980 jako "Rok Kultury Turystycznej" Podobnie jak poprzednio, całość materiałów opublikowano w roczniku "Ziemia 1980".

W 1985 r. rozpoczęto prace przygotowawcze do kolejnego IV Kongresu: powołany został zespół, w skład którego weszli przedstawiciele świata nauki oraz działacze Towarzystwa. Podjęto decyzję o zaproszeniu do przygotowania i obrad przedstawicieli uczelni zajmujących się tematyką turystyczno-krajoznawczą oraz stosownych stowarzyszeń i organizacji. Opracowano założenia Kongresu Krajoznawstwa Polskiego. Opracowano merytoryczną formułę przygotowań i pracy Kongresu. Przyjęto jako hasło wiodące "Krajoznawstwo u progu XXI wieku" , podporządkowując tej tematyce 21 bardzo popularnych i aktywnych sejmików regionalnych. Dorobek sejmików został opublikowany w zeszycie "Sejmiki organizowane przed IV Kongresem Krajoznawstwa Polskiego" - informacje, streszczenia referatów i wystąpień, wnioski" opracowanym przez Krzysztofa R. Mazurskiego i Janinę B. Twaróg. Ponadto Komisja Krajoznawcza ZG PTTK opracowała ankiety dotyczące działalności krajoznawczej w zarządach wojewódzkich PTTK oraz w oddziałach PTTK, zebrała materiały z 49 ZW PTTK (100%) oraz z 306 oddziałów (54%). Opracowania ankiet podjęli się Ryszard i Zofia Harajda przygotowując na zlecenie ZC PTTK "Raport o działalności krajoznawczej w PTTK 1979-1989".

IV Kongres Krajoznawstwa Polskiego odbył się w dniach 7-9 września 1990 r. w Opolu. Głównym organizatorem było PTTK, w Kongresie uczestniczyli przedstawiciele uczelni, stowarzyszeń i organizacji zajmujących się turystyką i krajoznawstwem. Udział brali przedstawiciele władz państwowych oraz Episkopatu Polski. Przygotowano liczne wystawy, bogaty program towarzyszący. Obrady Kongresu toczyły się w pięciu zespołach programowych, których przewodniczącymi byli pracownicy naukowi, referaty programowe prezentowały naukowy oraz praktyczny punkt widzenia na omawiane zagadnienia. Zapewniono wysoki poziom referatów wprowadzających, a następnie dyskusji. "Rezolucja IV Kongresu Krajoznawstwa Polskiego" w 15 punktach zawiera wiele ważkich myśli analizujących przeszłość, ale przede wszystkim wskazuje kierunki działania w przyszłości. W "Rezolucji" wyraźnie zaakcentowano nadchodzący przełomowy okres w dziejach narodu, konieczność większego angażowania polskiego krajoznawstwa w życie społeczeństwa oraz mądrego przygotowania do zetknięcia się Polaków z Europą bez granic. Dokument ten został rozpowszechniony w Towarzystwie, rozesłany do resortów, uczelni, stowarzyszeń i organizacji upowszechniających turystykę i krajoznawstwo.

Materiały z IV Kongresu Krajoznawstwa Polskiego w Opolu zostały opublikowane w roczniku "Ziemia 1990".

Podsumowując cztery Kongresy należy stwierdzić, że najistotniejszym elementem polskiego krajoznawstwa jest wiedza o kraju i emocjonalne zaangażowanie. Wiele myśli sformułowanych w czasie Kongresów i opublikowanych w pokongresowych wydawnictwach ma charakter uniwersalny, aktualny , mimo upływających dziesięcioleci i zmieniającej się sytuacji politycznej i społecznej. Cechą charakterystyczną jest splatanie idei krajoznawczych z aktualnymi i przewidywanymi problemami stojącymi przed polskim społeczeństwem, budzenie i rozwijanie zainteresowań, kształtowanie postaw, nieustanne dążenie do wychowywania młodych pokoleń w duchu nieprzemijających wartości.